Wat maakt een e-boek professioneel?

Je maakt je manuscript in Microsoft Word op via de Stijlgids van Smashwords,gooit hem in Kindle Direct Publishing (KDP), Kobo Writing Live (KWL) of Draft2Digital (D2D) en je krijgt een e-book terug. In de meeste gevallen kan je dat e-boek ter controle downloaden via op je eigen site verkopen.

Daarmee beperk je je e-boek tot de mogelijkheden die Word biedt. Hoewel Word een veelzijdig programma is, hebben schrijvers meer aan Scrivener en zelfstandige uitgevers meer aan professioneel opmaakprogramma voor e-boeken. Word is niet gebouwd om e-boeken mee te produceren en je zult daarom ook veel missen. Dat kan het verschil maken tussen een professioneel e-boek en een amateuristisch electronisch document.

De omslag is het gezicht van jouw boek. Afgezien van het ontwerp, kan het los van het boek in KDP of KWL aangeboden worden. Dan wordt het als metadata van het boek op het juiste moment getoond op de site. Maar het is mooier als de omslag ook in het bestand zelf aanwezig is, zonder dat het te klein of te groot getoond wordt als eerste pagina in een e-reader.

Het binnenwerk hoort een consistente interlinie te hebben en niet per paragraaf van regelafstand te verspringen. Speciale stukken tekst, zoals citaten of code, kunnen afwijken van de rest van je manuscript. Zonder aanleiding zou de opmaak van de tekst niet mogen veranderen. Bovendien moeten pagina’s registeren, zodat regels op linker- en rechterpagina’s op dezelfde hoogte beginnen als ze als spread worden bekeken. 

Het inspringen van nieuwe alinea’s kan je zelf zien in elk boek dat professioneel is uitgegeven. Dat de eerste alinea’s van een hoofdstuk of een scène na een witregel of scènescheiding niet inspringen is minder bekend. Inspringen maakt het onderscheid tussen alinea’s duidelijk voor lezers en maakt het gemakkelijker om een nieuwe alinea op te pikken tijdens het lezen.

Uitvullen van de tekst is ook zichtbaar in boeken die bij reguliere uitgevers zijn verschenen. De vrije val van tekst aan de rechterkant is niet gebruikelijk in lange teksten, zoals boeken. In opmaakprogramma’s heet die uitvulling Links Uitgevuld, waarbij de laatste regel vanaf de linker kantlijn begint. Als je daarbij grote gaten tussen woorden ontdekt, ontbreken de afbrekingen.

Zonder correcte afbrekingen verschijnt nabij lange woorden witruimte tussen de woorden bij uitgevulde tekst. Afbrekingen zijn heel normaal in boeken. De oplossing is niet om de tekst een vrije val te geven, maar om de e-reader te laten weten waar de woorden afgebroken moeten worden. Met de juiste code in je e-boek kunnen moderne e-readers de woorden op de juiste plaats afbreken. Soms gaan afbrekingen fout bij buitenlandse woorden of in eigennamen, dus controleer ze en pas ze aan voordat je je boek publiceert.

Misschien hoorde je wel eens iets over Weduwen en Wezen maar weet je niet precies wat daarmee bedoeld wordt. Een wees (ook wel bekend als een hoerenjong) zijn laatste regels van een alinea die bovenaan een pagina terechtkomen. Een weduwe is het omgekeerde: een tekstblok waarvan de eerste regel eenzaam onderaan een pagina staat. In een e-boek zijn weduwen en wezen moeilijk te voorkomen, omdat de tekst zo flexibel is, maar het is mogelijk om bepaalde zinnen, en bijvoorbeeld bijschriften van illustraties bij elkaar te houden.

Hoofdstukopeningen zoals in papieren boeken zouden in e-boeken niet mogen ontbreken. Elk hoofdstuk begint natuurlijk op een nieuwe pagina. Een consistente vormgeving met nummer en hoofdstuktitel is gebruikelijk. Maar epigraphs en citaten vooraan het hoofdstuk komen in papieren boeken veel voor en er is weinig reden om ze in elektronische boeken weg te laten.

Scènescheidingen door middel van eenvoudige witregels zijn normaal, maar een kleine illustratie tussen scènes, geven je boek wat meer cachet. Ondanks mogelijke problemen met zwarte afbeeldingen, zijn illustraties of decoratieve elementen tussen scènes geen probleem voor e-boeken.

Elk elektronisch boek hoort een inhoudsopgave te hebben. De e-reader zal de code oppikken en tonen in de gebruikersinterface, zodat lezers eenvoudig kunnen bladeren door het boek. De nieuwe manier is het NAV-element in het Table of Contents (ToC) document in het e-boek. In vorige versies van ePub bestond de inhoudsopgave als NCX-bestand. Het is raadzaam om die verouderde manier toch in je e-boek op te nemen, zodat ook lezers met oudere e-readers een inhoudsopgaven kunnen zien. De twee methodes bijten elkaar niet. Bovendien kan je je afvragen of je een ToC als pagina’s in je boek zelf will opnemen, met links naar de hoofdstukken, om het je lezer gemakkelijker te maken. Bij non-fictieboeken is dit haast verplicht.

Het Manifest verzameld alle onderdelen in je e-boek: metadata, afbeeldingen, lettertypes en stylesheets. Bovendien bevat het bestand de Spine van je boek, wat de exacte volgorde van de pagina’s bepaald. Voor een professioneel boek plaats je hier ook Guides of Milestones naar bepaalde delen van je boek, zoals de omslag, de titelpagina, de ToC en het nawerk. Een e-reader pikt dit gedeelte van het manifest op en toont het in de gebruikersinterface voor de lezer.

Metadata zijn belangrijk. De extra gegevens over je boek zorgen ervoor dat platformen je boek mooi kunnen presenteren en dat e-readers hun lezers beter kunnen informeren over jouw boek. Gebruikelijk zijn Title, Creator, Language en Date, maar er zijn talloze andere data mogelijk. Denk eens aan Belongs-to-collection en welk deel dan, Description, Publisher en Rights. De UUID (Universally Unique IDentifier) van je boek is zelfs verplichte metadata.

Zelfstandige uitgevers die via Draft2Digital distribueren, weten dat ze hun boek moeten Valideren. Bij D2D is validatie een verplichte stap in het proces. Maar voor KDP en KWL is die verplichting er niet, terwijl het wel noodzakelijk is om je boek voor zoveel mogelijk e-readers toegankelijk te maken. De W3C biedt de officiële kwaliteitscontrole aan. Foutmeldingen kunnen wat cryptisch zijn, maar moeten allemaal opgelost worden voordat je jouw e-boek publiceert.

Zelfs een gevalideerd e-boek hoeft er nog niet zo uit te zien als je het als uitgever bedoeld. E-reader-gebruikers zijn namelijk in staat om hun eigen voorkeuren boven die van de uitgever te plaatsen. Dat wil zeggen dat ze eigen lettertypes, lettergrootte en thema’s kunnen instellen. Daarmee is het aantal pagina’s van je e-boek dus flexibel. Paginanummers zijn overbodig, veel e-readers gebruiken percentages om voortgang aan te geven.

Het instellen van een donker thema leidt ertoe dat zwarte logo’s en illustraties onzichtbaar worden. Het is dus zaak om daar rekening mee te houden. De code om afhankelijk van een thema een bepaalde versie van een afbeelding te tonen, staat nog in de kinderschoenen.

Je kunt natuurlijk vrede hebben met een e-boek vanuit Word, maar je helpt daarmee niet het stigma van amateurisme van onafhankelijke uitgevers te voorkomen. Opmaak van de tekst is niet het enige aspect waarop een lezer met een e-reader een elektronisch boek beoordeelt. Natuurlijk moet het boek lekker weg lezen en de e-reader helpt lezers om dat volgens hun voorkeuren te doen. Maar het e-boek zelf moet ook de juiste metadata, inhoudsopgave, inspringingen en afbrekingen bevatten, zodat jouw boek professioneel getoond wordt in e-readers en op mobiele apparaten. Dat is ten slotte wat we allemaal willen bereiken.